Ресейдің Украинамен соғысында 3 мыңға жуық қазақ ажал құшқан

Қыркүйек айында Украинадағы соғыста Батыс Қазақстан облысының екі тұрғынының қаза тапқаны туралы ақпарат пайда болды. Бірінің аты-жөнін жарияламады, екіншісі Айбек Рамазанов екені белгілі болды. Заңды түрде олар қайтыс болған кезде Ресей төлқұжаттарын алғандықтан Қазақстан азаматы болып саналмайды. Бұл олардың Украинамен соғыста қаза тапқан үш мыңға жуық орыс этникалық қазақтарының тізіміне шартты түрде қосылғанын білдіреді. Бұл сандарды журналисіне сол тізімдегі еріктілердің бірі айтып берді, деп жазады Orda.kz. 

Құпия ұйым

Көбіне бұл еріктілермен хабарласуға кездейсоқ оқиға көмектесті. Ресей армиясының шығыны туралы ақпаратты жариялайтын telegram арналардың бірінде соғыста қаза тапқан үш этникалық қазақ – 46 жастағы ерікті және 19 жастағы екі жігіт: әскерге шақырылғандар немесе соғыс кезінде келісімшартқа отырғандар туралы хабарламалар жарияланды. Оларды жариялаған адамның аты-жөні де скриншоттарда пайда болды. Біз осы адамды тауып хабарластық.

Фотоны жариялаған азамат қазақ журналисі хабарласып жатыр дегенге бірден сенбей, алғашында тілдесуге құлықсыз болды.

«Ресей қауіпсіздік күштері мені бір жылдан астам уақыт бойы аңдып жүр. Менің парақшам бірнеше рет бұғатталды, сондықтан мен тіпті Ресей Федерациясы аумағында ақпарат тарата алмаймын», - деп түсіндірді ол сақтықпен.
Бірақ соңында ер адам сөйлесуге келісті, алайда өзінің аты-жөнін жарияламауды өтінді. Сондықтан оны Әлихан деп атаймыз.

Соғыс басталғаннан бері ол Ресей мемлекетінің аз ұлт өкілдерінің: буряттардың, тувалардың, қалмақтардың өлімі туралы көптеген мәліметтерді кездестіре бастаған. Ол сондай-ақ соғыста қаза болғаны туралы хабарларда алаңдатарлық жүйелілікпен көріне бастаған қазақтарға назар аударған.

«Біраз уақыттан кейін мен өлгендер мен хабарсыз кеткендерді өз бетімше санай бастадым. Тізімде жүздеген этникалық қазақтар бар еді, қазір 3000-ға жуық есім бар», - дейді Әлихан.
Бүгінде соғыс басталғанына екі жарым жыл өтті және де  этникалық қазақтар арасындағы шығынды Әлихан жалғыз өзі есептемейді. Мұны өздері туралы ақпарат жарияламайтын халықаралық еріктілер тобы жасайды. Олар тек ашық дереккөздерді зерттейді.

«Маған Қазақстандағы жерлестеріміз, Ресейден келген туыстарымыз, ең қызығы, орыс патриоттары, сондай-ақ украиналық достарымыз көмектесе бастады», - дейді Әлихан.

Төрт пайыз

Әлихан өлген қазақтар туралы статистикалық мәліметтерді, оның ішінде аймақтар бойынша аты-жөндері тізімін мезгіл сайын жариялап отырады. Шілдеде ол 2000-ға жуық өлі және 5000-ға жуық мүгедек деп жазған. Ал екі жарым айдан кейін қайтыс болғандар саны 3000-ға жуықтапы. Жалпы, ол кісінің айтуынша, соңғы бір жарым жылда тізім тез толықтырыла бастады, өйткені майданға жұмылдырылған және ерікті адамдар көбірек жіберіле бастады.

Жалпы 2020 жылғы халық санағы мәліметі  бойынша Ресейде 591 мың қазақ тұрады. Бұл санның көп болуы мүмкін деген де сөз бар (800 мыңнан 1,5 миллионға дейін). Бірақ біз ресми деректерге сүйенетін боламыз.

Ең «қазақи» өлке Астрахан облысы саналады. Онда бұл көрсеткіштің төрттен бір бөлігі тұрады – шамамен 150 мың адам. Ал дәл осы өңір қаза тапқан этникалық қазақтардың саны бойынша «Әлихан тобының» тізімінде көш бастап тұр. Шілде айының соңында бұл көрсеткіш 270-тен асты. Армия стандарттары бойынша бұл бір батальон!

Соғыста қаза тапқан ресейлік сарбаздардың тізімін жүргізетін BBC агенттігінің мәліметі бойынша, 2024 жылдың 20 қыркүйегіндегі мәлімет бойынша, қаза тапқандар арасында Астрахан облысының 582 тұрғыны бар. Бұл «Әлихан тобының» тізімі бойынша олардың жартысына жуығы этникалық қазақтар екенін білдіреді.

Бірақ, Астрахань этникалық қазақтардың өлімі ондаған, жүздеген шығынмен саналатын жалғыз облыс емес.

Мысалы, Әлихан Orda.kz журналистіне Волгоград және Челябі облыстары бойынша жаңа тізімдер жіберді. Біріншісінде 99, екіншісінде 52 есім бар. Одан кейін 100-ден астам адам қаза тапқан Саратов облысы, Самара, Орынбор, Омбы, Қорған облыстары, Алтай, Башқұртстан республикалары...

Бірақ тағы бір статистикалық салыстыру әсіресе қорқынышты. Соғыс басталғалы бері бірнеше ресурстар Украинадағы соғыста қаза тапқан ресейлік сарбаздарды санап келеді.

Бұл жоғарыда аталған BBC есептегіші, Mediazona порталы және украиналық Горюшко жобасы. Жалпы олардың саны айтарлықтай ерекшеленбейді - ашық дереккөздерге сәйкес 71–72 мың өлген.

Сонда белгілі болған ресейлік шығынның төрт пайыздан астамы этникалық қазақтар екені белгілі болды. Украинадағы соғыста қаза тапқан әрбір 25-ші орыс солдаты – қазақ!
Былтыр жазда Orda.kz сайтының бас редакторы Гүлнар Бажкеноваға берген сұхбатында журналист Евгения Балтатарова Украинадағы соғыста қаза тапқан Ресейдегі өзге ұлт өкілдерінің арасында қазақтар басым екенін айтқан болатын. Ал еріктілер жинаған ақпаратқа қарағанда, содан бері жағдай өзгерген жоқ. 

Сонымен бірге, Әлиханды қоса алғанда, орыстардың соғыстағы шығынын санайтындардың бәрі нақты шығындардың көп болуы мүмкін екенін түсіндіреді, өйткені қаза тапқандардың барлығы белгілі бола бермейді. 

Бірақ Ресей облыстарындағы қазақ қауымдастығының өкілдері осы қыруар шығынның бәрін байқап отыр ма? Orda.kz журналисі соңғы үш айда Астрахань, Саратов, Самара, Волгоград және Омбы қазақтарының әлеуметтік желідегі жазбаларын зерттеп,  қайтыс болған руластар туралы еш жерде  айтылмағанын байқаған. Тек «Астрахань қазақтарының одағы» тобында 7-қыркүйекте Курск облысында қайтыс болған 27 жастағы Радмир Зайнуллинге арналған 14 қыркүйектегі некролог бар.

Басқа әлеуметтік топтарда шығармашылық байқаулар, бауырсақ пісіру рецептері, Дүниежүзілік көшпенділер ойындары және Израильдің Палестина мен Ливанға жасаған шабуылдарына қатысты жазбалар бар. Тек соғыста өлген этникалық қазақтар туралы хабарлардан басқаның бәрі бар.